Waa maxay tallaaboyinka siyaasadeed iyo horumarrineed ina tusayaha geedi socodka maalgashiga dekeda Berbera? Qaybtii 2aad

0
317

Maqaalkii hore intiinii akhriday waxaynu ku soo bandhignay cadaymo muujinayay in geedi socodkan Dekeda Berbera lagu wareejinayo shirkad caalimi ah oo dekeda Berbera maamusha in ay qayb ka ahayd qorshe dhamaystiran oo geeska Africa isu socodkiisa loo dhigay, kaas oo ay gadhwadeen ka ahaayeen dawlada ethiopia iyo Urur Goboleedka IGAD. Inagoo adeegsanayna xogo iyo warbixino waxaynu soo sheegnay in habka geedi socodka dekeda Berbera waxa uu bilaabmay xilli hadda laga joogo dhawr iyo labaatan sano, oo weliba geedi socodku lahaa tallaaboyin is daba jooga oo gogol xaadh u ah ahaa in wareejinta Dekeda Berbera Halkan soo gaadho.

Maqaalkan waxaynu kaga hadlaynaa waxyaabaha  ku cad qorshaha iyo talo bixinta qiimayntii lagu sameeyay Dekeda iyo wadada isku xidha berbera iyo addiss ababa (LOUIS BERGER 2003). Waxyaalahani waxay ina tusayaan Qorshe la’anta Somaliland iyo marka la barbar dhigo qorshaha guud ee isu socodka geeska africa. Waxyaabahaas oo qaarkood ka qabsoomeen ama laga fuliyay dalka somaliland, halka qaar kalena laga soo fuliyay gudaha ethiopia. Waxyaabahaa waxa ka mida waxyaabaha soo socda:

ISku xidhka wada qaybta Ethiopia (Addis – Wajaale)

Sida ay sheegayso warbixintu wadadan oo laga dhisay Qorshaha wadooyinka tobanka sano ee Ethiopia, xilliga lasamaynayay warbixinta (LOUIS BERGER 2003), waxay maraysay magalada Modjo (73 km from Addis ababa), waxana maal gelisay midowga yurub. Qorshuhu wuxuu ahaa in wadadaasi soo gaadho Herer sanadka 2004, isla markaana waxa warbixintu qiyaasaysaa in aad wadadaasi dhaamato sanadka 2007. Wadadan oo ah ta laf dhabarta u ah, Qorshaha Geedi socodka Berbera Corridor, waxa uu dhererkeedu dhanyahay 696 km (Addiss ilaa wajaale), waxa maal geliyay midowga yurub iyo international Development Association (IDA).

Hadaba wadadan oo qayb ka ahayd isku Qorshaha Berbera Corridor, waxa la wada ogyahay in la dhamaystiray oo hadda isku xidhantahay, xilligan la joogo wadadaasi waxay u diyaartahay in maraan shixnada ethiopia ee ka soo degayaa dekeda Berbera. Dekeda Berbera oo waqtigan xaadirka ay uga soo degaan dekeda Berbera alaab u badan mucaawinoyinka taas oo lagu qiyaasay 3%  shixnada Ethiopia.

Dib u dhiska wadada Berbera Wajaale

Wadada u dhaxaysa Berbera ilaa wajaale oo dhererkeedu yahay 241 km, waxa cabirkeeda lagu qiyaasay 6m ilaa 6.5m. wax yaabaha qorshaha ku jiray ee lagu talo galay in la kordhiyo wadada oo cabirkeeda laga dhigo ugu yaraan 6.8 m labada dhinac laga daro laba garab oo ugu yaraan 1 m ah. Wadadan oo muhiim u ah qorshaha Berbera Corridor waxa ka qayb ka ah wada isku xidha wajaale iyo kala baydh (19km) waxa uu reportku sheegayaa in 2003 dii gacanta lagu hayo oo ay maalgelisay midowga yurub.

Fulinta qorshan wax badan ayaa laga qabtay, waxa ka mida dib u dhiska wadada Berbera ilaa Dacar Budhuq, oo dibu habayn lagu sameeyay oo laga maal geliyay sanduuqa maalgashiga somaliland (SDF). Waxa kale oo qorshaha la fuliyay ka mida dhawr buundo (bridges), qaarkoodna ay socdaan waqtigan xaadirka ah. Waxa jiray kulamo is daba jooga oo lagu casuumayay madaxda somaliland ee ay khusayso, dal iyo debedba waxay somaliland saraakiisheedu ka qayb galaan shirar lagaga hadlayo geedi socodka Berbera Corridor,  malaa masuuliyinteenu waa ka indho la’ayiin ama lacagta uun bay arkaan.

Tayaynta Shaqaalaha cashuuraha (customs) iyo ciidamada Somaliland

Tayaynta ciidamada cashuuraha iyo ciidamada waxa ka mid ahayd talooyinkii laga soo saaray xogta qiimaynta dekeda berbera iyo wadadeeda, ee la sameeyay 2003, waxyaabaha gaar ahaan loogu taliyay ka mida isticmaalka nidaamka ASYCUDA (Automated SYstem for CUstoms DAta), oo ah nidaam ay isticmaalaan dalalka dhaqaalohoodu korayo, iyo tababarka shaqaalaha. Si ay u shaqayso nidaamka Berbera Corridor waxa kale oo warbixintu tilmaanto waxa ka mid  xeerka kastamada (customs law).

Waxyaabahan intooda badan waa la fuliyay, shaqaale badan oo custamada somaliland ah ayaa la tababaray, oo ay ka mid yihiin madax badan oo ka tirsan wasaarada horumarinta maaliyada somaliland,  badankoodana waxa lagu tababaray waxbarasho bilaasha oo dalka ethiopia ah ( free schollarship). Xeerka customada somaliland wax ka badel baa lagu sameeyay sanadkii 2016. Waxa kale oo waxyaabaha wax badan laga qabtay ka mida tayaynta nidaamka   xisaabaadka.

Tayaynta madaarada Berbera iyo Hargeisa iyo Dekeda Berbera 

Mashruuca tayaynta waxa ka mida ahaa tayaynta madaarada Hargeisa iyo Berbera, madaarada Hargeisa iyo Berbera dibu dhiskooda la fuliyay sanadiihii 2012 -2014, waxa ay si cad u waafaqeen qorshihii lagu qorsheeyay qiimantii wadada Berbera addiss corridor. Waxyaabihii qorshaysnaa waxa ka mida ahaa kordhinta gegida (runways), kor u qaadista nidaamka laydhka iyo dayr ku xidhista garoonka. Qorshahaas oo sidiisa u fulay waxa ku guulaystay oo fuliyay, shirkada China Hono Group oo dhisaysay hargeisa,  halka companiga Ethiopia laga leeyaye ee Tekleberhan Ambaye construction uu qaatay madaarka Berbera, isla markaana company kuwayd laga leeyay ayaa qaadatay talobixinta iyo kormeerka dhismaha. (Sabahi online, 2012)

Haddaba waxa is waydiin leh, shirkadaha dalka maxaa ku dhacay ee ay u qaadan waayeen qandaraasyadan wax ka mida, jawaabta oo koobani waxa weeye uma diyaarsana, shirkadahani waxay ku guuldaraysteen inay buuxiyaan shuruudo laga dhisi karayaan 10 kii sano ee u dhexeeyay markii qiimaynta la sameeyay iyo markii la fulinayay. Kuwa soo socda maxaa uga yaal? Qorshe la’an baa uga meel taal.

Gebagebadii iyo fikirka qoraaga

Akhriste ujeedada maqaalkani maaha inay cambaarayso, waxyaabaha qabsoomay, waa horumar dalka u soo kordhay. Wax qabadyadan badankoodu marka laga yimaado inay suurta gelin doonaan isu socodka gaadiidka iyo alaabta ee Berbera Corridor, waxa kale oo ay wax tar u yihiin guud ahaan horumarinta dalka, waxaanse wax aad looga xumaado ah in dhamaan waxyaabaha qabsoomay ay ku socdeen maalgalin caalami ah, ma jiro haba yaraatee wax qorshe ah oo somaliland uga meel maray suuragelinta iyo diyaarinta reer somaliland siday ula tartami lahaayeen fududaynta iyo rarka shixnadaha Ethiopia.

Waxaan odhan karaa dawlada Somaliland, hal qorshe ayay leeday kaasina waa in qorshaha cid kale dabada ka riixaysaa uu fullo. Wax lala yaabo maaha in Wasiirkeena qorshaynta iyo arrimaha debeda u kala wareegayay sideedii sano ee ugu danbeeyey uu baarlamaankii dadka masuulka ka ahaa u sharaxi kari waayo goorta ay ethiopia soo gasho iyo sida DP world ku timi. Waxaad moodaa in si kedis ah ay waxan oo dhami u dhaceen, Halka aad moodo in aan Barlamaankuna aanay waxba la socon, lkn wixii loo keeno uun ay ka dhex eegaan maxaa ku jira,iyo yaa riixaya.

Waxyaabaha ina tusaya ay qorshe xumada badani ka muuqatay waxa ka mida ahaa, wareejintii shaqaalaha dekeda Berbera. Waxa fiicnaan lahayd in shaqalaha laga sii dhiso inay ogaadaan shaqadooda, kuwa da;ada aha qorshe laga tago, xirfadaha la filayo inay kordhaanna la kordhiyo wax soo saarkooda. Taasi waxay keentay in shaqaalihii oo jaahwareersani ay la qabsan waayaan nidaamkii ay DP world ku maamulaysay shaqaalaha.

Waxaan ku soo afmeerayaa hadaan guga kuu kordhaa gabow mooyee ku tarin garaad iyo waayo arag illayn wax ma dhaantid. Abwaan Gaariye Mansadii Gurmad.

Maqaalka kan xiga waxaynu kaga hadlaynaa madasha DP world lagu doortay yaa laga tegay, maxaa la raacay? Iyo yaa kala raacay?

 

Ahmed Saed Hassan

Local Researcher and analyst

Masters Degree in International Relations and Humanitarian Aid

Siciidxasan@hotmail.com

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here