Tartankii shirkadaha Ee gacan kuhaynta Dekeda Berber.
Labadii Maqaal ee kan ka horeeyay waxay kaga soo hadalay halka uu ka bilaabmay heshiiska wareejinta Dekeda Berbera, waxaynu si gaara hoosta uga xariiqnay in arrinta dekeda Berbera iyo qorshaha isku xidhka Berbera iyo Addis ababa uu bilaabmay waqti laga joogo 15 sanood, in geedi socodkeedana guudna (ovall road map) hawshana la sameeyay bishii september 2003, qorshahaas waxa lagu cadeeyay waxyaabaha lama huraanka u ah si ay u fusho hawsha Berbera corridor. Kii labaad waxaynu ku cadaynay qaar ka mida waxyaabaha ku jiray geedi socodka (road map) ee la fuliyay, waxyaabahaas oo intooda badan laga fulinay qorshe ay maal gelinayeen midowga yurub, baanka aduunka ama dawlada Ethiopia. Waxa jira qaar ka mida uun lkn waxa jira waxyaabo weli soo socda, lkn waxyaabha aan weli qabsoomin waxaynu kaga hadli doonaa maqaalo danbe iyagoo faahfaahsan.
Sharaxa guud ee shirkadaha tartamayay
Haddaba maqaalka waxa aynu kaga hadlaynaa sidee ayuu u dhacay tartankii ay DP world ku guulaystay iyo waxyaabaha saamaynta wayn ku lahayd. Marka laga hadlayo in shirkad lagu wareejiyo dekeda Berbera laba shirkadood oo waawayn ayaa farta lagu fiiqayay, labadaas shirkadood oo kala ahaa Dp world iyo shirkada Ballore African Logistics. Shirkada DP world oo laga leeyay dalka imaaraadka (UAE), shirkaddan oo ku takhasusta maamulka dekedaha, isla markaana gacanta ku haysa in ka badan 70 dekedood (terminals) oo ku kala yaal 50 dal oo ku yaal daafaha aduunka. Shirkada Ballore waa shirkad laga leeyay dalka faransiiska (France), oo waqti badan ka shaqaynaysay Africa, waxay ay ka hawlgashaa 55 dekedood oo 46 ka mid ahi yihiin Africa.
Yay dabada ku hayeen labada shirkadood
Shirkada Ballore oo ay ku lamaantay shirkada Containerada ee MSC oo iyada laga leeyay dalka swizerland, waa shirkad laga leeyay yurub sidaa daraadeed Midowga yurub (EU) iyo dalka faransiiska oo shirkadda lihiba waxa ay si aada dabada uga riixayeen in Shirkada Ballore la siiyo heshiiska maamulka dekeda Berbera. Midowga yurub (EU) waxa ay maalgelisay xog ururintii lagu sameeyay dekeda Berbera iyo mashruuca Berbera Corridor. Waxa kale oo qayb laxaadle ka qaadatay fulinta waxyaabo badan oo u muhiiim ah mashruucaa sida dhismaha wadada addis ababa ilaa wajaale (xadka), dib u dhiska wadada isku xidha Berbera ilaa Wajaale sidaa darteed waxay ka filaysay in la qandaraaska la siiyo shirkad reer yurub Ah.
Dhinaca kale waxa shirkada DP world dabada ka riixsay dawlada imaaraadka (UAE), dawlada imaaraadku waxay doonaysaa in shirkada DP world la siiyo maamulka dekeda Berbera. Sida uu qoray wargayska indian ocean news paper, Imaaraadku waxa ka go’anayd in ay bixiyaan mashaariic 1.5 million oo ah kab ay siin doonaan dawlada iyo weliba 15 milyan oo xuquuqal qalin ah (signatory bonus) hadii contraaga la siiyo shirkada Dp world (indian ocean news paper, May 2016). Waxa jira xogo badan oo sheegaya waxyaabo shaqsiyan ah, oo loo ballan qaadayay madaxda Somaliland lkn taasi maaha ujeedada maqaalkan. Dp world waa shirkada fulinaysa is fahanka (MOU) u dhexeeya Somalilind iyo Imaarada Dubay (Emirate of Dubia), kaas oo ay ku jiraan dhinacyo badan oo iskaashi sida Beeraha, kaydka shidaalka, warshadaha, wadooyinka iyo dalxiiska (gobonimonews, 31 may 2016)
Aqoonsiga somaliland waxa god ku riday xuquuqal qalin iyo dan gaara.
4 February 2015, Waxa markii labaad Somaliland yimi wafti uu hogaaminayo madaxa guud ee shirkada Ballore Eric Sanchez. Shirkada Ballore waxay ay dedaal ugu jirtay in ay maamusho mudo sideed sanadood ah, waxa heshiis is fahan (MOU) lala galay 5 February 2015. Heshiiska waxa dhinaca Somaliland u saxeexay Wasiirkii arrimaha debeda Ee xilligaas, Mr. Mohamed Bixi yonis halka shirkada Ballore uu saxeexay Mr. Eric Melet, waxaanu sheegayay geedi socodka heshiis ku dhamaada in Shirkada Ballore loo dhiibo maamulka dekeda berbera, waxaana ka dhex muuqanayay heshiis isu dhigan iyo hanaan wanaag kaas oo keeni karayay aqoonsi.
Haddaba shirkada ballore iyo midowga yurub waxay arrinta gacan ku haynta Berbera Corridor u lahayd muhiimad wayn, taas oo ay suurto gal ahayd in ay aqoonsi ku bedeshaan, oo aqoonsadaan Somaliland. Iyadoo marka horeba midowga yurub ay uga dhawyihiin in somaliland ay aqoonsadaan marka la barbardhigo dawladaha Carabta oo ku caan ah in ay ka shaqeeyaan midnimada soomaalia, haddana dawladda farancisku waxay muujisay heelanaan badan xilligii madax waynaha somaliland tegay dalka faranciiska. Marka laga yimaado in dawladaha shirkadahan kala taageerayay ay u kala dhawaayeen aqoonsiga somaliland. Waxa jira xogo sheegay in DP ku timi in ay ka dagaalanto aqoonsiga Somaliland, waxaana cadayn kara waqtiga kooban ee ay DP wold soo gashay saaxada tartanka gacan ku haynta dekeda berbera halka Ballore iyo Midowga yurub (EU) ay soo martay geedi socodkan hoos ku qoran:
• Maal gelintii hore qiimaynta wadada Berbera Corridor waxa maal gelisay EU (September 2003)
• Maal gelinta dayactirka wadada isku xidhaysa Berbera ilaa Addis abbaba, 2003 – ilaa hadda oo ay socdaan buundooyinka Berbera ilaa wajaale.
• Waxa bangiga BCIMR laga furay magaalada Hargeisa ee Dalka Somaliland sanadkii (February 2009) si looga jawaabo dhibtii bangi la’anta ee Somaliland dhibta ku haysay.
• Soo degist Shirkada Toyota Marril Hargeisa, shirkada gaadiid ee ugu horaysay oo laga furay Somaliland.
• Booqashadii madax wanaha somaliland ee dalka faransiiska sanadkii January 2014
• Booqashooyinkii waftiyada shirkada Ballore ka socda ay ku yimaadeen Somaliland dhamaadkii 2014 iyo bilowgii 2015.
• Heshiiska is afgarad ka oo la saxeexay February 2015 waxa ku cadaa geedi socod laba geesood ah oo uu ku tallabooyinka iyo wax yaabaha la qabanayo. Kaas oo xagga somaliland ka fuli waayay
Shirkada DP world waxay tartarka dekeda Berbera ku soo biirtay mudo aan fogayn, 13 kii february 2015 wafti ka socda shirkada DP world oo uu hogaaminay ninka la yidhaa Mohamed Sharaf ayaa waxay Berbera kula kulmeen wasiirkii madaxtooyada ee xilligaas, Mr. Hirsi Ali Hassan, kaas oo ujeedadiisu ahayd in ay dawlada somaliland ku adkeeyaan doonistooda dekeda Berbera. Heshiiska saldhiga u ahaa wareejinta dekeda Berbera oo ahaa heshiis is afgarad oo la saxeexay 9 may 2016, oo dhex maray Dawlada Emirate iyo Dawlada Somaliland, waana heshiis kor ka xaadis ah, oo ay ka muuqato inay imaaraadku ka foojigaysanayaan xidhiidhka xidhiidkh somaliland,una dhigan qaab caawimo.
Gebo Gebadii iyo arragtida Qoraaga
Akhriste maqaalkan Gebogebadiisa hadaad eegto dhacdooyinka iyo sawirka guud ee uu bixinayo waxaad ka arkaysaa in Dekeda Berbera Qorsheheeda oo waqti dheer soo socday oo ay xiisaynayeen shirkado badan oo ay ugu waawaynaayeen shirkada DP world iyo Ballore. Waxa jiray shirkado kale oo ay ka mid ahayd MSC lkn waxaynu xooga saaraynaa labada shirkadood ee ugu tunka Waynaa Ee DP world iyo Ballore. Waxa kale oo maqaalku daahfurayaa in ay kala fogaayeen waqtiga ay labada shirkadood daba socdeen gacan ku haynta dekeda iyo weliba in dedaalka dheeraadka ah ee shirkada Ballore ka galay.
Akhriste dhacdadu marka ay dhacayso waxaa la yidhaa siyaasad marka ay dhamaatana waxaa la yidhaa taariikh. Taariikhda waxaa laa akhriyaa si wax looga barto, waxa aniga iiga soo baxday in Aqoonsigii soomaaliland uu eeday xuquuqal qalin iyo dano gaar ah. Waxaan arrintaa cadayn u ah qodobka sagaalaad (article 9) ee heshiiska is afgaradka ee Ballore iyo somaliland, kaas oo sheegay in labada dhinac mid kastaa isu qabo kharashka kaga baxaya wada hadalka iyo kharashka sharci yaqaanada ee la xidhiidha wada hadalka. Halka shirkada DP wolrd ay dabada ka riixaysay kuna bixinaysay xuquuqal qalin (signatory bonus) 15 million ah. Waxa caqligu inoo sheegayaa in qofka doonaya in uu feker ka midho dhaliyaa uu qaadan lahaa inuu bixiyo qaybtiisa si uu ugu gorgor tami karo, aqoonsiga soomaaliland lagu keeni karayay. Waxa xidhiidh toos ahi ka dhexeeyay danta ay Somaliland ka leeyiin dawladaha yurub iyo aqoonsigii ay Somaliland aqoonsadeen dhawr magaalo oo ingiriiska ahi, bal aan eegno inta magaalo ee imaaraadka ee ina aqoonsada, ka dib heshiiska DP world. Halka shirkada DP aad arkayso in dadka ay la kulmaysay ay ahaayeen shaqsiyo, tusaale ahaan wadahadalkii ugu horeeyay waxa raacay wasiirka qorshaynta, markii wasiirkii qorshaynta loo bedelay wasiirka arrimaha debeda isla isagii ayaa tegay. Waxa kale oo kulamada ugu saamaynta badnaa la qaateen wasiirka madaxtooyada. Halka Ballore ay toos ugu ula xidheedheen wasiirka arrimaha debedda oo ah wasaarada ku shaqo alahaa.
Ugu danbayn taariikhda ayaa sheegi doonta cidda gacanta ku haysay wanaaga ay dalka usoo hooyeen ama wax yeelada ay gaadhsiiyeen dalka, nimankaa ku suntan waxa ka mida Dr. Sacad Ali Shire. Wasiirku waxa uu kaga qayb qaatay laba title heshiis dekeda, wasiirka qorshaynta iyo wasiirka arrimaha debeda. Sidii roon alla ha ka dhigee Dr. Sacad waxay u geli doontaa taariikhda si togan iyo si taban ba, waxaan ku soo gebo gebaynayaa. “Timir ruuxa beeriyo ninka tiin abqaalaba taariikhdu way qori”
Maqaalka danbe waxaan si qoto dheer ugu sii lafa guri doonaa is bar bardhiga heshiisyada DP iyo Ballore inagoo eegayna sida ay u qoranyiin, iyo waxyaabaha laga baran karo, waxaan maqaalkan kusoo koobayaa tuducyo gabay
Daawadeey Hashaydaay dobir iyo nasiib daran
Dogob baan ka qaadaa dudumaa la saaraa
Danbas baan ka leexshaa cagahay dab gelisaa
Dhulka meesha dulinka leh ka duwaan idhaahdaa
Waxa loo dareershaa halka ugu dugaag badan
Mansadii dirsooc
Ibraahim Gadhle (AHUN)
Ahmed Saed Hassan
Local Researcher and analyst
Masters Degree in International Relations and Humanitarian Aid
Siciidxasan@hotmail.com