YAGLEELIDDA HAY’ADDA CAAFIMAADKA GUUD EE QARANKA: Hoggaamin, Daryeel & Tayeyn Caafimaad
Qaybtii 2-aad. Qalinkii Jamal A. Muse
“Gorfeynta ahmiyadda, Tilmaamaha Xaaladda Caafimaad Darro, Dhuuxa shaqadda iyo fahanka xuddun dhexaadka tayada hawlaha wakaaladda, suurtalinta iyo suurtagalnimada ka bineynta Somaliland”
4. Dheeraadka xuddunta mas’uuliyadda:
Kobcinta Cududda Shaqaalaha “Human Resource Development”
Kobcinta cudduda Shaqaalaha caafimaadka iyo Siinta tababarada dheeriga ah ayaa ka mid ah mas’uuliyaddaha waawayn ee hay’addani qaramadda u hayso. Waana maan korin aqoonneed oo kaalin sare galinaysa hawl-fulinta caafimaadka dadwaynaha, aakhirkana ka dhigeysa mid ku filan baahida caafimaad ee heer qaran. Se waa haddii marka hore la fuliyo qoddobadan hoos ku xusan:
1. Qiimeynta awoodda iyo baahida Shaqaalaha.
2. Siinta tababar iyo waxbarasho joogto ah.
3. Siinta fursadaha hawl-fulinta, dhiiri-galinta iyo gunneyn waafi ah oo dardar galisa shaqaalaha caafimaadka, si kor loogu qaado tayada caafimaadka dadwaynaha.
Ka hortegga iyo dhiiri-galinta “Prevention and health promotion”
Mark kale, mas’uuliyaddaha hay’addan qaran, waxaa ka mid ah abuuridda barnaamijyada ka hortegga cuddurada iyo dhiiri-galinta caafimaad wanaagga dadwaynaha iyo degsiimada. Kuwaasi oo u baahan in hore loo qaado dhawr talaabo oo unki kara xaalad wanaagsan, islamarkaanna korin kara fahanka garashada iyo garaadka bulshada ee ku aaddan caafimaad wanaagga. Se waa waajibaad ku xidhan helidda qoddobadan maan dhayga ah:
1. In la fuliyo wargalin iyo wax-barid caafimaad oo dadku ku xaqiijiyo caafimaadkooda.
2. In la unko sharci “Health acts” iyo nidaam caafimaad kor u qaada caafimaadkooda.
3. In kor loo qaado fayo-dhawrka deegaanka, si loo wanaajiyo caafimaadka bulshada.
Doorka Bulshada “Social/Community participation”
Ka dib marka la hirgaliyo barnaamijyada ka hortegga cuduradda iyo dhiiri-galinta caafimaad wanaagga bulshada, waxaa hubanti ah in la helayo bulsho cuddoon oo awoodda iyo tamarta ay hayaan ku xoojiya amma ku muujiya ka qayb-galka hanaanka wanaajinta caafimaadka dadwaynaha. Haseyeeshee, fulinta iyo guuleysiga arrintan ayaa ku lifaaqan sameynta labadan qoddob:
1. In bulshaddu ku lug-yeelato horumarinta iyo qorsheynta/jaangoynta amma qaabeynta barnaamijyada dhiiri-galinta caafimaadka dadwaynaha.
2. Bixinta gargaarka caafimaadka iyo macluumaadka ururada ka shaqeeya kor u qaadidda caafimaad wanaagga.
Qorsheyn iyo Maareyn/Maamul “Planning and management”
Mugga & miisaanka ugu wayn ee ku duuggan duudka iyo darida xooddan qorsheynta, maareynta/Maamulka “Planning and management” ayaa ku soo ururaya in la yeesho qorshaha horumarinta iyo hawl-fulinta “Develop and implement a strategic plan”. Runtii waa lama huraan in la unko siyaasadda hagidda barnaamijyada horumarinta iyo hawl-fulinta “Policy for development and implantation of programs”, si loo hubiyo geeddi-socodka tubta hawl-fulinta caafimaadka dadwaynaha. Iyada oo laga duulayo lahaanshaha dhawr kan talaabo:
1. Lahaanshaha himilo iyo higsi cad.
2. Sameynta qorshe xileed, ogaalka mudnaanta xogaha iyo dejinta hadafyo hiraal iyo hirasho sugan leh.
3. Hawl-galinta shaqaale fahansan hanaanka shaqadda.
Xeerka/Sharciga iyo fulinta “Regulation and enforcement”
Xeerarka/sharciyada caafimaadka ayaa door wayn ka ciyaara xaqiijinta tayada caafimaadka dadwaynaha qaramadda iyo hawl-fulinta bahda caafimaadka. Waxaana laf-dhabar u ah labo qoddob oo sheeg ka arag ah:
1. Gaadhidda go’aamo ku jaan-go’an xeer nidaamiyaha degsan & xogta la hayo.
2. Qiimeynta saameynta xeerarka/sharciyada caafimaadka dadweynaha.
Qiimeyn iyo dhiiri-galin “Evaluation and promotion”
Qiimeynta iyo dhiiri-galinta caafimaadku waxay muhiim u tahay ogaalka awoodda adeegyada iyo baahida agabka caafimaadka ee goobaha bixiya adeegyada caafimaadka “Cisbitaalada, xanaanooyinka iyo rugaha caafimaadka”. Arrintan waxaa iskaashi wayn ka sameeyo dawladda “Waasaradda caafimaadka” iyo ururada aan dawliga ahayn ee ka shaqeeya horumarinta caafimaadka. Iyaga oo ka duulaya fulinta labadan qoddob:
1. La socodka helidda daryeel caafimaad sida la socoshada xaaladda Daryeel caafimaad ee inta ugu nugul bulshada “Vulnerable populations”.
2. Aqoonsiga caqabadaha ku gadaaman daryeelka iyo xannaaneynta iyo sidoo kale qorsheynta nidaamka ka hortegga caqabadaha jira degsiimada.
Hubinta Tayada “Quality assurance”
Waxaa loo baahan yahay hirgalinta nidaamka hubinta tayada adeegga caafimaadka shaqsiga iyo ka dadwaynaha ku saleysan. Adeegyada caafimaadku waa in ay xaqiijiyaan hanaanka wada shaqeynta adeegyada caafimaadka. Waxaana muhiim u ah dhawr kan qoddob ee hoos ku xusan:
1. Sameynta hanaanka amma nidaamka ilaalinta cuddurada la xidhiidha daryeelka caafimaadka ee ka dhaca goobaha bixiya adeegga caafimaadka.
2. Ururinta xogaha ku saabsan ammaanka amma badbaadadda bukaanka.
3. Qiimeynta iyo dib u eegista xogaha tayada adeegga caafimaadka.
Yareynta saameynta xaaladdaha degdegga ah iyo masiibooyinka caafimaadka dadwaynaha:
Run ahaantii, yareynta saameynta xaaladdaha degdegga ah iyo masiibooyinka caafimaadka dadwaynaha “Reduction of the impact of emergencies and disasters on health”, waxaa halbowle u ah sameynta qorshaha xaaladdaha degdegga ah oo ka qayb noqonaya qorshaha guud ee dawladda. Kaasi oo ku soo koobmaya saddexdan qoddob:
1. In la qeexo qorshaha xaaladdaha degdegga ah ee hay’adda caafimaadka guud ee qaranka.
2. In la diyaariyo agabka gargaarka degdegga ah, lana bixiyo tababarro caafimaadka oo gargaarka degdegga ah ku saabsan, si kor loogu qaado shaqo wanaagga shaqaalaha caafimaadka xiliga lagu jiro xaaladdaha degdegga ah.
3. In la xoojiyo oo la horumariyo heshiisyada hay’adda ku lugta leh ka jawaabidda xaaladdaha degdegga ah.
,,,,,,,,,,, La soco qaybaha danbe oo aad u xiiso badan…
Jamal A. Muse
“B.SC. CLS, M.SC. TID”
jamalabdiya@gmail.com/dankaabo@hotmail.co.uk
Hargeisa Somaliland