Baanka Ganacsiga Qaranka Somaliland
Arrimah cajiibka ah ee soo if baxaya beryahan danbe waxa ka mid ah in qaar ka mid ah culimada diintu ay qaadanayaan mawqif ku lid ah maslaxada iyo qaranimada Somaliland.
Waxan tusaale u soo qaadanayaa sidii qaawanayd ee ay uga hor yimmaaddeen ansixinta xeerka Baanka Ganacsiga ee xukuumaddu maamsusho. Culimadu olole xoogle ayay ka galeen baarlamaanka dhexdiisa inaan xeerkaas la ansixin. Taas kuma joogine xamalad dacaaye xoogle ayay ku tallaabsadeen iyadoo ay khudbado arrintaas lagu curyaaminayo ka jeediyeen masaajidada iyo maxfalada kale ee bulshadu isugu timmaaddo.
Xitaa qaar shirguddoonka Golaha Wakiilada ka mid waxa gobolada looga soo kaxeeyey culimo aya isku hayb yihiin oo si gaar uga hanuuniya ku tallaabsiga hirgelinta xeerka Baanka Ganacsiga Somaliland.
Bananka Islaamiga ah
Dhawr sano ka hor markii la mihindisey in lagu tallaabsado aasaasida Baanka Ganacsiga, culimada iyo ganacsatada gaarka ahi way is hortaageen samaynta Baan Ganacsi oo qaranku leeyahay. Waxay soo jeediyeen in la sameeyo Baan Islaami ah. Taasi waa hirgashay oo waxa Somaliland laga furey laba Baan oo Ganacsi oo gaar loo leeyahay oo kala ah: Baanka Salaama iyo Baanka Dahabshiil. labadaas Baan way ka tisqaadeen Somaliland.
Haaddaba, in kastoo uu hakad ku dhacay, ma ay baab’in baahidii ay dawladdu u qabtay inay samayso Baan Ganacsi oo ay ku fuliso macaamilkeed maaliyadeed iyo ganacsi ee heer caalami iyo heer qaranba. Horena Xeerka Baanku diyaar buu ka ahaa dhinaca xukuumadda, Sidaas daraadeed, muddo ka dib ayay xukuumaddii ka codsatay Golaha Wakiiladu inay Xeerkii Baanka ansixiyaan.
Arrintaas dhegaha culumadu aad bay ugu furan tahay, mar allaale markii ay ogaadeen in xeerkii la soo dhigey, ayay olole cir iyo dhul ah qaadeen, dacaayad diini ahna qaadeen in ansixinta xeerkani xaaraan yahay. Sidii ayuu xeerkaasi isu taagay, xukuumaddii Soomaliland u tahay bilaa Baan Ganacsi oo ay hawlaheeda ganacsi iyo maaliyadeed ku maamusho.
Baananka Ganacsi ee Muqdisho
Waxa dhowaan laga furey Muqdisho laba Baan oo Ganacsi oo leh xidhiidho caalami ah. Labadaas Baan sida sharcigu dhigayo waxay ka diiwaan gashan yihiin, dhigaalkoodii lacagaeedna yaalla Baanka Dhexe Dawladda Fedraaliga ee Soomaaliya. Baanankaasi waxay xarumo ka furteen caasimadda Soomaaliland, waana Baanan ku shaqeeya nidaamka raasamaaliga ah ee reer galbeedka. Wadaaddu arrintaas juuq kama odhan, lagana yaabee (mu hubo) in qaar wadaadda ka mid ahi ay saamiyo ku leeyihiin.
Arrintaasi waxay keeneysaa in ciddii reer Somaliland ah ee furanaysa L/C, Xisaab Baan oo caalami ahi ay adeegsato Baanankaas ka diiwaangashan Baanka Dhexe ee Xukuumadda Fidraaliga ah. Marka la is hortaagay Baankii Ganacsi ee Soomaaliland waxad mooddaa in qaranka lagu qasbaayo inuu adeegsado adeegyada maaliyadeed ee xukuumadda Fidraaliga ah oo u dhiganta in Somaliland si xirfadaysan loo hoos geeyo Muqdisho.
In aarimaha maaliyadeed ee ummadda laga maamulo Muqdisho waa wixii laga dagaalamay, taas oo ay ugu wacan tahay in ay wadaadadu ka xayireen in xukumadda Somaliland samaysato Baan Ganacsi oo ay iyadu leedahay.
Ka Garnaqidda Arrimaha Maaliyadeed
Bangiyada Islaamiga ah ee gaarka loo leeyahayna ilaa iminka ma buuxin shuruudihii ay ku noqon lahaayeen heer caalami, Baankii xukuumiga ahaana iyaga ayaa si toos ah u hor taagan. Dad badan oo arrimaha dhaqaalaha indha-indheeya ayaa ka shakisan diidmada culimada ee aasaasida Baanka Ganacsiga ee Soomaliland.
Sababta kowaad, waxay tahay culimada oo aan arrintaas dhexdhexaad ka ahayn, waayo sida la wada ogsoon yahay culimada casriga ahi waa niman ganacsato ah. Shirkadaha ugu waaweyn ee maaliyadeed iyo isgaadhsiineed gacantooda ayay ku jirtaa. Kolkaas culumada maalqabeenka ah ee maanta jirtaa, maaha ciddi si cadaalad ah uga garnaqi lahayd marka uu yimaaddo muran ku saabsan fasiraad arrimaha ku aroora samaynta Baanka Ganacasiga Qaranka . Waayo arrintii laga hadlayey ayay ka yihiin daraf aad u culus. Haddii ay ahaan lahaayeen culimo ku kooban culuunta diinta oo aan masaalix ganacsi iyo dhaqaale lahayn waa aynnu ku aamini lahayn, lana doodi lahayn, tusina lahayn inay tixgeliyaan xaaladda guud ee dalka, mandaqada, iyo caalamka intaba.
Sida iminka xaalku u yaalla, waa culimadii oo curyaamiyey Baankii Ganacsiga ee Qaranka, iyadoo ay Baangiyadii ay u ololaynayeen ee Islaamiga haa ay la mid yihiin xawaalado iyo iyadoo ay dusha inagaga yimmaaddeen Baanan Ganacsi oo Caalami ah oo hoos yimmaadda Baanka Dhexe ee dawladda fidraaliga ah.
Cawaaqib Xumo
Taasi waxay ahayd arrin ay weligeedba reer Somaliland iska ilaalinayeen oo ahayd in L/C-yada loo doonto Muqdisho, wixii ummadda ka soo maray L/C-yada oo Muqdisho loo doontaa dadka inta waaweyni wey xusuusan yihiin, waana tan ay mawqifka culimadu ee maanta ina-dhaxalsiin doontaa hadday ku sii adkaystaan ololaha ka dhanka ah samaynta Baanka Ganacsiga Somaliland.
Haddaba su’aasha meesha taalla waxay tahay, waddaadda arrintaasi ma aqoon-darro siyaasadeed bay ka tahay, mise waxay u badheedhsan yihiin curyaaminta ayaa-ka tashiga ummdda?
Arrin kale oo tibaaxaysa in qaar badan oo culimada ahi dhinaca kale kubbadda u laadayaan waxa ka mid ah dhawaaqyadii ka soo yeedhay dhowaan qaar ka mid ah iimaamyada masaajidada caasimada, taas oo lagu xaaraantini mayanyey is diiwaangelinta codbixiyeyaasha.
Way caddayd in qaar badan oo wadaadda ka mid ahi ay si badheedha ah uga soo horjeedeen qaranimada Somaliland, haseyeeshee waxa jira kuwo badan oo ku qanac san go’aanka ummaddu ku gaadhay inay aayaheeda ka tashato. Waxa habboon in culimadu joojiso is huursiga oo ay ciddii Somaliland taageersani ay codkeed sare u qaaddo oo difaacdo danaha ummadda.
Xildhibaan Cabdiraxman Yusuf Cartan